توضیحات
سرزمین ایران همواره مهد آراء و عقاید و مذاهب گوناگون بوده است، از مراجعه به تاریخ قبل از اسلام ایران می بینیم که علاوه بر دیانت رسمی و دولتی مملکت همیشه فرقه ها و مذهبهایی وجود داشته که به نسبت معکوس قوت و اقتدار کیش رسمی قوی یا ضعیف می شده است. در زمان ساسانیان علاوه بر دبن رسمی، یعنی زرتشتی، در داخل ایران یک عده ادیان و مذاهب دیگر مانند: زروانی، مهر پرستی، یهودی، عیسوی، مانوی، مزدکی، سوفسطایی، بودایی و غیره در کشمکش بوده است پس از فتح ایران بدست اعراب، همین که ایرانیان به خود آمدند، در برابر دین اسلام عکس العمل شدیدی نشان دادند و به وسایلی گوناگون، خاصه بوسیله تجدید ادیان و مذاهب پیشین به دین فاتحین خود تاخت آوردند. از تراجم احوال سرگشان زمان خلافت و همچنین بسیاری از شعرا و ادبا و سرکردگان صدر اسلام، (ابن مقفع، بابک افشین مازیار، برمکیان و غیره) چنین بر می آید که این مخالفت نهایت شدت را داشته است. لیکن برای مطالعه دقیق در این آراء و عقاید مقایسه آنها با تعالیم قبل از اسلام، اسناد معتبری در دست نمی باشد. زیرا این قسمت از تاریخ بسیار تاریک می باشد و اسناد کتبی که درین زمینه وجود داشته به عمد از میان برده شده است..
